zondag 14 november 2010

Stap 11, Dood en Wederopstanding


De held is in de vorige stap aangespoord tot gefocuste actie. Hij heeft haast gekregen en het verhaal is weer in de versnelling gekomen. Nu komt het erop aan de held te testen of hij de les echt geleerd heeft.
De stap die nu aan de orde is heet Dood en Wederopstanding, en toont het dubbeltje op zijn kant. Deze fase in het verhaal bepaalt of dat waar we als lezer of kijker benieuwd naar zijn geworden, ook echt gaat lukken. Zal het de geliefden lukken elkaar op tijd te vinden? Zal het onze held lukken voor zijn zaak te gaan staan? Komt hij op tijd thuis met zijn medicijn? Of met zijn verworven inzicht?

Of het nu goed of slecht afloopt, de vraag is of de held bereid is een offer te brengen voor de goede zaak of het hogere doel. Hij ondergaat zijn finale test. De held in het verhaal moet daarom tijdens deze voorlaatste stap in het avontuur zijn doodsangst overwinnen of zijn rug rechten. Is hij echt een held?
Uit ons eigen leven kennen we ook situaties die we soms aan zouden moeten gaan, maar waarbij we kiezen voor de makkelijke weg. Uit gemakzucht of omdat een klein stemmetje vanbinnen zegt: doe nou maar gewoon wat er van je verwacht wordt. De tijd voor grootse daden komt nog wel.

Maar als een held in een verhaal de dood (al of niet metaforisch) overwint en voor zijn zaak gaat staan, zijn we blij met dit heldhaftige voorbeeld. Aan de andere kant: als de held zwak is of ten ondergaat, kunnen we deze angst invoelen en wordt zijn gedrag voor ons inzichtelijk en begrijpelijk. We leren ervan en zullen daardoor zelf de zaken net zo of juist anders aanpakken.

Een treffend beeld voor deze stap is de beroemde foto van de Chinese student die voor de tank gaat staan ten tijde van de studentenopstand in Peking op het Plein van de Hemelse Vrede, in juni 1989. Dit beeld heeft de wereld tot diep in de ziel geraakt. We zien iemand die bereid is zijn persoonlijke leven te geven voor de grote zaak. En dat is precies wat stap 11 inhoudt.

maandag 8 november 2010

Stap 10, de Terugkeer


Tijdens de vorige stap heeft de held in de diepste duisternis de schat van inzicht veroverd, zich ten diepste iets gerealiseerd, de situatie geanalyseerd, vuile handen gemaakt, of heeft hij met verraad en bedrog te maken gehad.
Nu volgt de fase waarin hij een uitweg moet vinden uit de duisternis. Hij moet zijn verworven schat - of dat nu een geliefde of een inzicht is - gaan delen met de wereld waaruit hij vertrokken is. De held herinnert zich waar het avontuur om begonnen was, krijgt een visioen of herinnert zich de lessen van de mentor. Er is weer licht aan het einde van de tunnel.
In veel actiefilms volgt nu de beroemde achtervolgingsscène: met de vijand op de hielen rennen voor je leven. Het is het herwinnen van de focus na alle verwarring. Doelgerichte actie volgt. Groepen hergroeperen zich. In romantische komedies zie je hier de hoofdpersoon zich haasten om de verloren gewaande geliefde die al op de trein wacht, of op de vliegtuigtrap staat, alsnog de liefde te verklaren.
De fase van de Terugkeer, gaat om focus herwinnen. Als de held tot de kern van de zaak is doorgedrongen en zijn queeste tot een goed einde heeft gebracht, moet hij weer terug naar huis met zijn schat. Hij moet de gemeenschap verrijken met het levensbrengende elixer. Daarvoor moet hij ontsnappen of vluchten uit de speciale wereld, en hij krijgt daarbij soms onverwachte en mysterieuze hulp van buitenaf. Als de vijand hem niet op de hielen zit, kan het zijn dat die zich weer heeft opgericht voor een finale aanval. Deze fase brengt versnelling, actie en doelgerichtheid in het verhaal teweeg.
In Thelma & Louise van Ridley Scott, uit 1992, realiseren de vriendinnen zich dat ze omsingeld zijn door de complete politiemacht van LA. De vijand heeft zich gegroepeerd, angstaanjagend en krachtiger dan ooit tevoren. Op dat moment kijken ze elkaar aan en herinneren elkaar eraan waar het nu ook alweer om te doen was: ‘Go for it…’ En dan sturen ze de auto van het klif af. Beter dood en vrij dan gevangen!

Stap 9, de Dolk

De vorige stap in het verhaal heeft een diepe crisis veroorzaakt. De held heeft oog in oog gestaan met de dood en zijn diepste angst onder ogen gezien. Niets is nu meer zoals het was. De ramp heeft zich voltrokken en de consequenties dringen nu door.
Dan volgt nu de fase van het ontluisterende inzicht of het akelige besef. De keiharde waarheid moet nu doordringen. En dat is een pijnlijke, maar tegelijkertijd inzichtgevende aangelegenheid. De ‘Dolk’ kan verwijzen naar zowel de fysieke dolk waarmee de schat wordt veroverd, naar de metaforische dolk in de rug op het moment van verraad of ontmaskering, maar vooral ook naar het scherpe inzicht, de eye-opener op basis waarvan onze held nu een keuze maakt. De held moet door de hel en moet een symbolische dood sterven, en pas dan kan hij een echte beslissing nemen. Hij moet tot de kern doordringen. Vandaar de Dolk. Hij verwerft een belangrijk inzicht en maakt op basis daarvan een keuze. Daarmee neemt het verhaal een definitieve wending.
Denk bijvoorbeeld aan Oedipous: Wanneer de gruwelijke waarheid over zijn levenslot tot hem is doorgedrongen vervloekt hij zichzelf en steekt zich de ogen uit. Hiermee verliest hij zijn gezichtsvermogen, maar verwerft hij een diep inzicht. Na de ramp moet het inzicht volgen. En dat inzicht kan pijnlijk zijn, maar ook waardevol.
Dit diepe inzicht in zichzelf komt tot stand door de confrontatie uit de vorige fase. En deze confrontatie doet pijn en snijdt als een mes door de ziel, omdat het een scherpe zelfanalyse betreft of de held laat zien in welke leugens hij geloofd heeft.
Stap 9 is daarmee de fase van het ‘realiseren’ en tot inzicht komen. Dit gaat met de nodige pijn gepaard, omdat tegelijkertijd oude banden worden doorgesneden, zekerheiden en illusies worden doorgeprikt. Dit inzicht is het logische gevolg van de crisis en tegelijkertijd de beloning voor het doorstaan van die crisis. De held begrijp nu welke leugens hem gevangen hebben gehouden. Er wordt van hem scherpe analyse, helder inzicht en vastberadenheid geëist om knopen door te hakken. Tegelijkertijd verwerft hij daarmee de grootste schat, namelijk de schat van inzicht in hoe de wetten van leven en dood werken. Door de keuze die hij maakt, neemt het verhaal een definitieve wending.
Een mooi voorbeeld is de scène uit de film Million Dollar Baby (2004). Frankie (Clint Eastwood) realiseert zich dat het leven voor zijn bokspupil Maggie geen zin meer heeft nu ze in een keihard gevecht haar rug gebroken heeft. Frankie besluit Maggie te helpen en geeft haar een dodelijke injectie.