Waar gaat het eigenlijk over, Thé?

Op zoek naar de belofte in een verhaal

Verhalen vertellen is een kunst. Als ik vroeger op de middelbare school moest uitleggen waarom ik mijn proefwerk niet geleerd had, hielp het als ik van tevoren een overtuigend - bij voorkeur aangrijpend - verhaal had voorbereid. Iets met ziekte en ongelukken hielp altijd goed. Met een beetje verbeeldingskracht en raffinement kon je zo veel leraren om de tuin leiden. Verhaaltjes verzinnen vond ik sowieso leuk. Ik heb er mijn vak van gemaakt.

Het nieuwe goud

En nu... Verhalen zijn het nieuwe goud. In organisaties, bij leiderschapskwesties, PR en marketing begint men het door te krijgen. Met een goed verhaal heb je wat in de melk te brokkelen, kun je inspireren en motiveren en zelfs zaken voor elkaar krijgen die zonder een goed verhaal niet zouden lukken. Verhalen beklijven beter dan feiten. Er zijn boeken vol geschreven over de kracht van verhalen, de impact van verhalen, waarom ons brein verhalen beter onthoudt, waarom leiders een goed verhaal moeten hebben, over storytelling in marketing en nog veel meer. Dat is mooi, want brood op de plank voor mij als storyteller. Maar pas op...

Misleiding

Want goed vertelde verhalen zijn gevaarlijk. Ze kunnen behalve je ontroeren, inspireren en motiveren ook heel veel andere dingen: ze kunnen je erin laten stinken, ze kunnen je wat op de mouw spelden, ze kunnen de boel verdraaien, ze kunnen je bedriegen, ze kunnen je illusies voorspiegelen, ze kunnen je om de tuin leiden, iets door de strot duwen, ze kunnen je bang maken voor niets, ze kunnen je onder valse voorwendselen kapen, ze kunnen je verblinden, in een roes brengen, ze kunnen je voorliegen, voor de gek houden, ze kunnen je monddood maken, ze kunnen je ziek maken, ze kunnen je nachtmerries bezorgen.

Trukendoos

Verhalen vertellen is een grote trukendoos. Als scenarioschrijver heb ik daar jarenlang op geoefend: hoe je oorzaak en gevolg zo kunt presenteren dat het geloofwaardig en invoelbaar wordt wat je vertelt. Hoe je de zaken zo presenteert dat ze volstrekt vanzelfsprekend zijn en logisch. 

Verhalen vertellen is een hele kunst. Want hoe vertel je een verhaal goed? En is dat een goed verhaal of een fout verhaal? Je kunt een goed verhaal goed vertellen, maar je kunt ook een 'fout' verhaal 'goed' vertellen. Dat heeft de geschiedenis ons wel geleerd.

Onderscheid

Hoe onderscheid je verhalen die deugen van verhalen die bedriegen? Het antwoord is: door de volgende vraag te stellen: 'Waar gaat het eigenlijk over Thé?'

Deze hilarische, onvergetelijke en terugkerende vraag uit de geniale serie Theo & Thea, met Arjen Ederveen en Tosca Niterik, zorgde ervoor dat het spel even werd stilgelegd, waardoor kon worden afgestemd op de thema's, de onderliggende boodschap, de kern van de zaak. 

En deze vraag kunnen we in deze tijd waarin verhalen rond gaan heel goed gebruiken. 'Waar gaat het eigenlijk over, Thé?'

Belofte

Het gaat dan niet om het letterlijke verhaal, of de anekdote zelf, maar om de dieper liggende symbolische betekenis, om een universele waarde, om de belofte die erin verpakt zit. Met deze vraag kun je moeiteloos onderscheid maken tussen verhalen die hoop en perspectief bieden en verhalen die bang maken en behoudzucht of hebzucht prediken. Een goede testcase is altijd: welk gevoel wordt er door dit verhaal bij mij getriggerd? Is dat een gevoel wat mij vooruitbrengt of mij juist vastzet?

Hamvraag

'Waar gaat het eigenlijk over Thé?' 

Laten we deze vraag tot hamvraag bombarderen bij alle verhalen die langskomen zeker in een tijd waar iedereen met storytelling aan de gang gaat. Wat voor verhalen en verhaaltjes worden er eigenlijk verteld? Zijn dat grote verhalen? Zijn dat verhalen die inspireren? Zijn dat verhalen die ons vooruithelpen en ons een punt aan de horizon schetsen? Zijn het verhalen die verbinden? Of zijn het verhalen die ons maatregeltjes in de maag splitsen, die ons verdelen of ons aanzetten tot hebzucht of angst? Slimme verhaaltjes om ons aan te zetten tot overbodige aankopen? Of verhaaltjes met standpuntjes en meninkjes, van kleine mannetjes en kleine vrouwtjes...

Wat voor verhalen zijn het? En waar gaan ze eigenlijk over, Thé?

Geschreven door Mieke Bouma op Storytelling Matters op vrijdag, 01 februari 2013.

De kapitale kracht van geluk

Het geluk volgens Ricardo Semler

‘Hoe kan ik van mijn werknemers de gelukkigste medewerkers van de wereld maken?’ Ricardo Semler was gitarist toen hij een jaar of 30 geleden de fabriek van zijn vader overnam. Zo’n fabriek leiden daar had hij eigenlijk helemaal geen zin in, want hij volgde liever zijn passie. Maar door die bewuste geluksvraag te stellen slaagde de Braziliaan erin een imperium op te bouwen en is hij inmiddels een van de rijkste  - en gelukkigste - ondernemers van de wereld.

De kapitale kracht van geluk

Tegenlicht van de VPRO zond onlangs een documentaire uit over Semler en ik bleef aan de buis gekluisterd. Ik wilde weten: hoe kan je door geluk zo rijk worden? Hoe pak je dat aan?

Semler zag bij aantreden onmiddellijk dat de medewerkers in de oude hiërarchische piramide structuur maar weinig reden tot tevredenheid hadden, laat staan dat ze gelukkig waren. Hij begon met het wegsnijden van alle onnodige extra’s en voorrechten die goed waren voor het ego, maar slecht voor de resultaten. Hij maakt een einde aan alle regels en procedures en begon ermee mensen verantwoordelijkheid en vertrouwen te geven. Hij liet ze meebeslissen en meedelen in de winst. De medewerkers leerden dat ze vrij zijn om te werken zoals ze zelf willen en wanneer ze willen, dus ook wanneer en hoe lang ze in een hangmat hangen. Semler luisterde naar hen en liet ze vertellen wat hen frustreerde, waar ze aan twijfelden, hoe ze hun toekomst zagen en creëerde zo een vruchtbare bodem – ook voor meningsverschillen. Hij vroeg zich af: waar is hier nu wezenlijk behoefte aan? Wat hebben deze mensen ten diepste nodig? 

Semler stelt geluk voorop, ook voor zichzelf. Hij vertoont zich inmiddels nauwelijks meer in de fabriek. Zijn medewerkers doen het op eigen kracht, met liefde voor de zaak. Semler zelf besluit – terwijl hij sigaren rokend uitkijkt over zijn landerijen - iedere dag opnieuw wat hem die dag het meest gelukkig zou kunnen maken, en wat hij uit zijn agenda zou kunnen schrappen om nog meer ruimte en tijd te hebben voor zichzelf. 

De eigen goudmijn aanboren

Wat kunnen we van Semler leren? In ieder geval kunnen we elke dag bepalen wat we het liefste doen. Maar kunnen organisaties echt succesvol worden door geluk voorop te stellen? Zijn de ‘softe’ begrippen als liefde, plezier, vertrouwen en vervulling dan toch geen idealistisch prietpraat? Hoe vaak hebben we niet te horen gekregen dat je als ondernemer alleen maar succesvol kunt zijn als winst en geld verdienen de primaire doelstelling is. Maar we zien om ons heen dat bedrijven die geld als hoogste doel hebben gestald en masse omvallen en dat bedrijven die duurzame waarden hoog in het vaandel hebben overleven. Geld is niet hetzelfde als geluk. Geld kan nooit het doel op zich zijn. Maar geluk kennelijk wel. Semler leerde mensen hun eigen goudmijn aan te boren door hen te vragen waar ze blij van worden en wat ze denken bij te kunnen dragen aan het grotere geheel.

Zoektocht

Onze eeuwige zoektocht naar geluk, eenheid, liefde en vervulling vormt de basis voor alle verhalen die we elkaar vertellen. Daar had Aristoteles het al over in zijn Poëtica. Het begint allemaal met een gevoel van onvrede, we willen een nieuwe fiets, een nieuwe baan, een andere partner. Vervolgens komen we in beweging en gaan proberen het te realiseren omdat we denken daar gelukkiger van te worden. Daarbij jagen wij soms als blinde kippen iets na en raken volkomen van het pad af. Maar dat hoort allemaal bij de beperking van onze menselijke soort en levert op zich mooie verhalen op (tragedies en komedies). Want bij geluk hoort ook pech en dwaling. We moeten vaak door de diepste duisternis om het ultieme geluk of de heilige graal binnen te halen.

En dan, zodra de nieuwe fiets in de schuur staat of die nieuwe partner naast je op de bank zit, begint er alweer een nieuw ongenoegen te knagen en een nieuw verlangen te kriebelen en begint er een nieuw verhaal. Boeddhisten noemen dit eeuwige najagen ‘Maya’, de sluier van illusies, die ons verhindert het ware geluk te vinden. En dat is ook zo, want de nieuwe fiets, de andere baan of de nieuwe partner die we willen staat symbool voor iets wat we – eigenlijk, wezenlijk – nodig hebben: vrijheid, verbondenheid, erkenning, vervulling, etcetera. 

Willen versus nodig hebben

Als scenarioschrijver/auteur stel ik mezelf bij het schrijven van verhalen en scripts en het creëren van personages altijd die vraag: wat wil dit personage (the want) en wat heeft de situatie - eigenlijk – nodig (the need)? Daar zit hem namelijk precies het drama, het contrast, met andere woorden: het verhaal. Willen – the want - is vaak iets van ego, terwijl ‘the need’ iets wezenlijk is, een kwestie van de ziel. ‘The need’ gaat over waar er – ten diepste - behoefte aan is. Het zou zo mooi zijn als we in ons dagelijks leven – net als Semler - meer aandacht zouden kunnen besteden aan ‘the need’. 

Storytelling

En hier komt Storytelling om de hoek kijken. Want door – net als Semler - te luisteren en op zoek te gaan naar waar mensen gelukkig van worden, en er achter te komen waar behoefte aan is, komen mensen letterlijk en figuurlijk ‘op verhaal’. Wie ben je? Waar word je blij van? Wat heb je nodig? Wat is jouw unieke bijdrage? Vragen waar mensen van groeien en bloeien. Hoe kun je dit nu in de dagelijkse praktijk van organisaties toepassen?

Drie tips om met behulp van storytelling het geluk te bevorderen:

1. VERHAALKRINGEN

Organiseer met regelmaat verhaalkringen of anekdotecirkels; luister naar de verhalen van alle medewerkers. Wissel voorbeelden uit waar men trots op is, maar verzamel ook blunders, ergernissen en frustraties. Vraag naar verlangens en wat iedereen nodig heeft om zich vrij te voelen. Doe dit elke maand en nodig iedereen uit. Van schoonmaker tot CEO. 

2. LUISTER NAAR KLANTVERHALEN

Wie zijn de klanten? Luister naar hun verhalen en bevindingen. Hoe ervaren ze jullie diensten en producten? Dit geldt net zo goed voor scholen, zorgaanbieders als voor commerciële bedrijven. Klopt het beeld dat de klanten of afnemers van jullie hebben met wie jullie zijn? Wat hebben ze nodig? Waar zouden ze blij van worden?

3. WOW-stories

Verzamel naar het voorbeeld van het Ritz Carlton voorafgaand aan iedere meeting ‘WOW stories’: uit welke concrete anekdoten blijkt de excellente service aan de klant? 

Storytelling is goed luisteren. Dat leidt tot groter geluk. Zowel bij degene die luistert als bij degene die ‘gehoord wordt’. Wil je de documentaire van Semler graag in z'n geheel zien? Bekijk hem hier.

• Tags: Semler, Storytelling
• Geschreven door Mieke Bouma op Storytelling Matters op donderdag, 21 februari 2013.