Het najagen van een vis

Le moine et le Poisson
De Nederlandse animatiefilmer Michael Dudok de Wit heeft behalve zijn bekroonde en geniale filmpje Father and Daughter nog zo'n juweeltje gemaakt. Het is het 6 minuten durende filmpje Le Moine et le Posson uit 1994 over een monnikje dat in een kloostertje woont, op een dag een vis ziet, die hij vervolgens wil gaan vangen. Maar dat lukt steeds maar niet. Hij verzint van alles om die vis te bemachtigen. Hij gebruikt een hengel, een visnet, hij probeert het 's nachts, hij studeert op het probleem, ligt er 's nachts wakker van en raakt in hoge mate gefrustreerd, zelfs obsessief. Totdat... op een gegeven moment zie je hem afdalen naar ander niveau. En dan gebeurt het... de beleving wordt anders, hij komt in een andere dimensie. Hij zweeft, hij speelt en er is geen sprake meer van najagen, maar de monnik is één geworden met dat wat hij nastreefde. Hij is verlicht.

Vrede sluiten met de pijn
Het is natuurlijk een boeddhistische boodschap: je kunt maar beter het streven verzaken en plezier krijgen in het proces zelf, dan komt je doel vanzelf dichterbij.
Het is net zoals mijn yogajuf altijd zegt: natuurlijk heb je een doel, je wilt een soepeler lijf of een sterke rug, maar dat doel bereik je niet als je je kaken spant en je adem inhoudt. Wat belangrijk is dat je vrede sluit met de pijn, dat je plezier krijgt in de poging, dat je ontspant in het moment. Dan komt het doel vanzelf dichterbij.

Object of desire
Maar het filmpje is ook leerzaam als het gaat om de vraag hoe een verhaal in elkaar zit. Net zoals in ieder verhaal is er een hoofdpersoon en die heeft een wilsverlangen: in dit geval gesymboliseerd door de vis. De vis staat voor het Object of Desire en dat kan een geliefde zijn, een groter huis, een nieuwe fiets, 10 kilo afvallen, de loterij winnen, een baan met aanzien, noem maar op.
De hoofdpersoon gaat zijn doel nastreven en wat je ziet in bijna ieder verhaal is dat hij daarin gefrustreerd wordt. Sterker nog de hoofdpersoon raakt soms helemaal de weg kwijt, moet door diepe dalen, een draak verslaan om te komen waar hij wil zijn.
Totdat...

Transformatiepunt
En nu wordt het interessant, want ergens in het verhaal, althans als een goed verteld verhaal is, zit een keerpunt. Er moet iets veranderen in zijn mindset, in zijn opstelling, in zijn houding, wil hij zijn doel bereiken. Er moet VAN BINNEN iets veranderen. En dat is het punt van transformatie, het keerpunt, het moment dat alles anders wordt omdat de hoofdpersoon ineens een helder inzicht heeft, ziet hoe het wel moet, ziet waar zijn blinde vlek zit.
En dan wordt het moeiteloos. Dan blijkt dat het doel niet buiten hem ligt maar in hem verborgen zit.

Waarom de heks in de oven verdween
In het boek Waarom de heks in de oven verdween - ontdek de kracht en wijsheid van beroemde verhalen, gaan Lisette Thooft en ik in op dat punt van transformatie. Het is waar de titel van ons boek aan ontleend is. Het moment dat Grietje de heks in de oven duwt. Het vuur staat voor het opflakkerend bewustzijn, de zuivere impuls. Niet de heks is het probleem, maar het niet-handelen van Grietje zorgt ervoor dat de boel stagneert. Nu ze gevolg geeft aan die impuls, wordt alles anders. Ze kan Hans bevrijden. Hans staat voor het handelende deel dat vastzit in een kooi, waarna ze met juwelen en parels beladen terug naar huis kunnen.

Het doden van de draak
Een goed verhaal heeft zo'n transformatiepunt, of het nu goed of slecht afloopt. Een punt waarop alles anders wordt. Er is een nieuw inzicht geboren, er wordt een besluit genomen, het perspectief op de zaak wordt anders, er wordt gehandeld, opgetreden. Soms is dat het doden van de draak, het wegsnijden van het kankergezwel, soms juist het neerleggen van de wapens, de verzoening... Maar wat er ook gebeurt, het wordt daarna nooit meer als daarvoor. De hoofdpersoon is veranderd, getransformeerd.

Redemption pot
In het geval van de Monnik die de vis najaagt, is het een verlossing uit zijn lijden. McKee noemt dit een Redemption Plot. Maar zo'n plotpoint, zo'n transformatiepunt zit ook in verhalen waarin het slecht afloopt, of waarin de hoofdpersoon zich laat verleiden tot geweld. Bijvoorbeeld: Othello vermoordt ondanks zijn grote liefde uit jaloezie zijn Desdemona, Micheal Corleone begeeft zich ondanks zijn goede voornemens toch op het Maffia pad. Walter White uit Breaking Bad wil het goede voor zijn gezin, maar begeeft zich op criminele pad.

Wat we leren van verhalen
Ten goede of ten slechte... we kunnen leren van die transformatiemomenten. Als het een een verandering ten goede is, dan juichen we, als het een moreel slecht keerpunt is, dan roepen we vanaf de bank - net als vroeger bij de poppenkast - 'doe het niet!, het is gevaarlijk...'
Verhalen leren ons leven. Ze leren ons wat de consequenties zijn van de keuzes die we maken, vaak samengebald in dat ene bepalende plotpoint, dat keerpunt in ieder verhaal, het moment dat we het anders gaan aanpakken.

Dit is een stukje uit het praatje wat ik hield tijdens het eerste Mythosofische Symposium in de Roos van 7 september j.l, waar ook het boek Waarom de heks in de oven verdween, officieel werd gepresenteerd.

Archetypes die jouw levensverhaal bepalen

Kwestie van schakelen

Door Mieke Bouma

Deze zomer heb ik de start gemaakt met een publicatie over archetypes. In dit kader publiceer ik een serie blogs over het onderwerp. Dit is de eerste in de reeks.

‘Ik ben moeder en vader tegelijk’, zei mijn vriendin toen ze na haar scheiding de zorg en opvoeding voor haar drie kinderen in haar eentje voor haar rekening moest nemen. ‘Enerzijds troosten, zorgen, voeden, koken, knuffelen, bevestigen, anderzijds streng zijn, regels stellen, kritisch zijn, de confrontatie aangaan.’ Afhankelijk van de situatie die zich voordeed, koos ze haar aanpak. Dat was voortdurend schakelen. Het ging lang niet altijd goed, de kinderen waren soms boos en soms in de war, maar het bewust schakelen tussen de verschillende rollen is prachtig. Kennelijk was er een hoger bewustzijn dat over de schouder van mijn vriendin meekeek, een soort regisseur of casting director die haar influisterde: ‘Nu dit, nu zo, nu deze aanpak!’

Nadat de rolverdeling tussen haar en haar man weg was gevallen, moest ze wel schakelen tussen de rollen die ze zelf kon vervullen, rollen die het meest effectief waren op dat moment.

Ik vond dat bewonderingswaardig. Want hoe vaak komt het niet voor dat na een scheiding de man of de vrouw onbewust in een bepaald rolgedrag blijft hangen en een verhaal leeft wat beperkend is, tot strijd, verdriet en onmacht leidt en dus bepaald niet effectief is.

De strijder in je

Ik ken ook iemand die zijn hele leven altijd maar in een strijd verwikkeld raakt. Met zijn opdrachtgevers, met zijn familie, met zijn (mannelijke) vrienden. Hij ziet alles als een bedreiging, moet van zichzelf winnen en successen boeken. Doodvermoeiend, want deze man schakelt niet. Hij heeft zich volkomen geïdentificeerd met de strijder in hem. Hij is vergeten dat er ook andere perspectieven op het leven mogelijk zijn. Hoewel de strijder in hem heeft geholpen te focussen en uitdagingen te vinden, is de strijder nu een schaduwplot gaan leven.

Nog een voorbeeld. Een kennis leeft al jaren het verhaal van de onmogelijke liefde. Nooit ontmoet ze iemand met wie ze zich werkelijk langdurig kan verbinden. Dat heeft ze nu zo vaak ervaren, dat ze ervan overtuigd is dat de ware liefde nooit zal komen. Iedere relatie strandt en zal blijven stranden… totdat ze haar verhaal verandert. Want zodra ze iemand ontmoet, wordt het archetype van ‘de afgewezen geliefde’ geactiveerd. Ja, en dat voelt de ander natuurlijk onmiddellijk, gaat daarop reageren. Afloop bekend.

We leven allemaal een bepaald verhaal en neigen ernaar de wereld vanuit dat perspectief te bekijken. We schatten in wat nodig is en ondernemen bepaalde acties. Het zijn archetypische patronen die actief zijn. Iedereen heeft dominante archetypes. Je leeft bijvoorbeeld het plot van de toegewijde, zorgende moeder, maar wat gebeurt er als je kinderen de deur uitgaan? Dan zal je een ander archetype in jezelf moeten wakker maken om je leven inhoud en betekenis te geven. Of je bent de workaholic, de leider, de avonturier… en je hebt je helemaal met die rol geïdentificeerd. Totdat je inziet dat je kunt schakelen. Er is meer, je bent rijker dan je dacht.

Als in een huwelijk de ene partner vooral de kritische rechter in zichzelf heeft geactiveerd en de ander het zorgeloze kind, dan leidt dat onherroepelijk tot bepaalde patronen en waarschijnlijk conflicten. Totdat ze gaan schakelen.

Gidsen

Archetypes zijn een soort gidsen in je onbewuste die je helpen te bepalen wat het beste is en dienovereenkomstig te handelen. Als ze dominant zijn bepalen ze het plot. Maar vaak zijn er separaat nog andere archetypes actief. Het hangt ook af van de levensfase waar je in zit. Adolescenten hebben andere archetypes geactiveerd (de onderzoeker, de avonturier, de rebel) dan mensen die in hun laatste levensfase zijn beland (de wijze, de koning). Iedere fase zorgt weer voor nieuwe situaties, nieuwe mensen, nieuwe plotlijnen. Zie het als een soort toneelset met personages, kostuums en verwikkelingen die jou een verhaal intrekken. Zo’n setting heeft een enorme kracht.

Een voorbeeld: je brengt een bezoek aan je ouderlijk huis en je vervalt onmiddellijk in het oude patroon van kind zijn. Of je krijgt nieuw werk en er wordt een leider in jezelf wakker gemaakt. Of je eerste kind wordt geboren en het archetype ‘vader’ staat in jezelf op. Of je wordt verliefd en ‘de geliefde’ wordt wakker.

Succes en vervulling in het leven hangen samen met de mate waarin je deze archetypes allemaal goed doorleeft en uitleeft.

Iedere situatie, iedere fase draagt een oproep in zich en biedt ervaringen die ons iets leren over onszelf, waardoor we ons kunnen ontwikkelen. Iedere nieuwe setting brengt tegelijk ook aan het licht wat klein, armoedig of beperkt is in ons leven. Mits we dat kunnen herkennen.

Veel mensen slaapwandelen door het leven. Ze zien de kansen niet en als gevolg daarvan ontbreekt voor hen de zin van het leven. Deze onbewuste staat zorgt ervoor dat het lastig is de mogelijkheden te pakken. Het zorgt ervoor dat ze het leven als leeg, eenzaam of nutteloos of slopend ervaren.

Als ze niet in staat zijn te herkennen in wat voor verhaal ze zitten, zullen ze er ook niet in slagen een ander archetype te activeren, laat staan dat ze kwaliteiten kunnen ontwikkelen die hen dichter bij hun bestemming brengt waarmee ze een bijdrage kunnen leveren aan de wereld.

Maar als ze herkennen welke plotlijn actief is in hun persoonlijke verhaal dan wordt het leven rijker en waardevoller. Ze kunnen zien wat dat archetype hen leert, wat de valkuilen zijn en waar de situatie ons toe oproept. Ze gaan zien dat vele anderen op heel veel plekken op de wereld op heel veel momenten hetzelfde plot leven. Dat we in de diepte – hoe uniek we ook zijn – allemaal op elkaar lijken.

Goden

In de antieke wereld projecteerden mensen werkzame archetypes op goden en godinnen. Als ze de invloed of de psychische energie van een bepaalde godheid nodig hadden, brachten ze offers aan die god. Ze eerden die god. Bijvoorbeeld de god van de oorlog en de strijd als ze de vijand moesten overwinnen, of de godin van de vruchtbaarheid als ze kinderen wilden. Die goden van toen zijn de archetypes van vandaag. Dus welk archetype activeer je? Welke moet worden wakker gekust?

Wij zijn de afgelopen decennia vertrouwd geraakt met de gedachte dat er geen god bestaat en dat we er alleen voor staan. Maar diep binnen in ons leven vele goden – archetypes - die we naar believen kunnen oproepen en die ons de kleur en de diepte van het leven kunnen laten ervaren.

Allemaal een kwestie van bewust schakelen.

Volgende keer over 12 archetypes die we allemaal herkennen

De Hamvraag

Wat als...?

Wat zou je doen als je nog een dag te leven had? 

Wat als je man een bigamist blijkt te zijn?

Wat als je op een ochtend een baby op je stoep vindt. 

Wat als je zoon in handen van criminelen is gevallen? 

Wat als je leven vanaf nu terug in de tijd zou verlopen? 

Wat als je moeder je zusje blijkt te zijn?

Wat als je van het ene moment op het andere je geheugen kwijt raakt?

Als ik schrijvers coach bij hun schrijfprojecten is er vaak een groot beginnerprobleem:  er zit nog geen 'hamvraag' in het verhaal. De personages, gebeurtenissen en sequenties vormen samen nog een volkomen willekeurig allegaartje. Er staat nog niets op het spel en de vraag dringt zich op wat de urgentie is van het verhaal. 

Het is soms heel mooi geschreven, of geestig, maar ik weet niet waar het heen gaat of waarom ik het zou moeten lezen. Dan is het handig om het over de hamvraag te hebben. De hamvraag opent de deur naar de premisse: de belofte, inclusief de plotvraag die er in je verhaal verpakt zit.

Zo’n vraag is handig want daarmee maak je je publiek geboeid, betrokken en nieuwsgierig. Je maakt er mee duidelijk waar de held (protagonist) bij betrokken raakt en of hij erin slaagt het op te lossen. De hoofdpersoon heeft met de kwestie of het dilemma te maken en hij of zij moet zich er wel aan committeren. Of het nu leuk is of niet. Je bent benieuwd of hij erin gaat slagen zich uit de netelige positie te redden.

Voordat je met schrijven begint is het fijn te weten waar het in essentie om draait. 

De hamvraag kan je daarbij helpen. Het helpt je het verhaal op spanning te houden. Het helpt je je karakters te vormen en de tegenstand te doseren om het spannend te houden.

Wat is de hamvraag van je verhaal? 

Kun je in één zin aangeven wat de fictieve vraag is. Probeer eens antwoord te geven op : ‘Wat als…’

Moeilijk? 

Kijk eens naar je favoriete films en probeer de hamvraag te achterhalen.

Wat staat er op het spel?

En als je daar nog niet op kunt komen, moet je nog even verder puzzelen.

Waarom de heks in de oven verdween

Ontdek de kracht en de wijsheid van beroemde verhalen

‘De waarheid is niet naakt in de wereld gekomen, maar gekleed in symbolen en afbeeldingen. Anders zou de wereld de waarheid niet kunnen bevatten.’
-uit het evangelie van Philippus

De afgelopen maanden heb ik samen met Lisette Thooft gewerkt aan een boek waarin we 50 beroemde en minder beroemde verhalen her-vertellen en duiden. Van Oedipus tot en met Harry Potter. Van Medea tot Hedda Gabler. Kleine Tao verhalen en grote mythen.

In het boek nemen we je in een manier van kijken naar verhalen die wij mythosofie noemen: intuïtief onderzoek naar de diepere lagen en de actualiteit van de verhalen. Want hoe oud ze ook zijn, hoe uniek ze ook zijn, hoe typisch behorend in een cultuur of een tijd: in alle verhalen kun je wel iets van jezelf herkennen. Een verhaal is eeuwig: het speelt zich altijd af in het nu. Verhalen roepen verhalen op.  Hoe meer je van jezelf herkent in de eeuwige verhalen van anderen, hoe rijker je innerlijk wordt, hoe ruimer je blik, hoe menselijker je ziel.

Want... Waarom duwde Grietje de heks de oven in? 
Waarom redde Perseus Andromeda? 
Waarom offerde Jeanne d’Arc haar ­leven? 
We worden allemaal geraakt of ontroerd door deze verhalen, maar ze geven ook wijsheid en inzichten aan ons door. 
Ze helpen de zoekende mens zijn weg te vinden op zijn levenspad. 
Dat pad is bezaaid met conflicten, obstakels en problemen – en dat is niet voor niets. Verhalen helpen ons duidelijk te maken waar we doorheen moet om ons te ontwikkelen.
Waarom de heks in de oven verdween vertelt je wat de mooiste en belangrijkste verhalen eigenlijk ­betekenen. 
Daardoor wordt duidelijk dat veel demonen op ons pad eigenlijk engelen zijn, die ons helpen verder te komen. Je leest ze voor je genot, al die verhalen, maar ondertussen doen ze in je ziel hun magische werk. 
Lees je rijk!

Het boek verschijnt eind augustus en op 7 september 2014 vindt officiële boekpresentatie plaats tijdens het eerste mythosofisch symposium in de Roos, Amsterdam.

Schrijf vast in je agenda!