Hoe creëer je een mythe?

12 archetypes en hun oerplots

Hoe creëer je een mythe of legende van jezelf, je bedrijf of je product? Het antwoord ligt voor de hand: je creëert een mythe als je een sterk, vitaal en ‘echt’ verhaal hebt. Een hartstochtelijk verhaal dat raakt, een verhaal waarmee je duidelijk maakt welke unieke bijdrage je te bieden hebt aan een wereld in voortdurende beweging. 

Een ‘echt’ verhaal is niet een kwestie van slimme marketing of een handige storytelling-truc, maar vraagt een wezenlijk andere benadering. Het begint met zelfonderzoek. Wie ben ik? Wat drijft mij? Wat motiveert mij ten diepste? En dat betreft een archetypisch onderzoek naar diepere drijfveren en naar de mechanismes die je gedrag sturen.

Wat zijn Archetypes eigenlijk?

Eigenlijk was het Plato die al de grondslag legde voor de Archetypen, maar Carl Gustav Jung introduceerde ze binnen de (diepte)psychologie.  Jung schreef: “De psyche is niet van vandaag. De voorgeschiedenis gaat miljoenen jaren terug. Individueel bewustzijn is slechts de bloesem en de vrucht van een seizoen, ontsproten aan de eeuwige wortelstok onder de aarde.”

Archetypes kun je zien als een soort psychische energieën, je wordt er mee geboren en ze maken deel uit van het collectief onbewuste van de hele mensheid. Het zijn oerindrukken, psychische inprentingen, die instinctief gedrag oproepen. 

Het zijn overigens niet de beelden zelf, of de symbolen, die opgeslagen zijn in onze psyche, maar het traject waarlangs de beelden of drijfveren ontstaan. Er is een prikkel van buitenaf, die triggert een mechanisme en een bepaald instinctief gedrag treedt in werking. 

Als een vrouw zwanger wordt, dan wordt het Moeder-archetype in haar wakker, dat ervoor zorgt dat ze haar kind verzorgt en koestert. Een seksuele prikkel roept een seksuele drift op. Bij het scheppen van een kunstwerk helpt de innerlijke Kunstenaar ons bij het creëren.

Archetypen oefenen hun invloed onbewust uit, maar we kunnen ons er bewust van worden en ze zelfs bewust gaan inzetten, als waren het talenten of innerlijke gidsen.

De mensheid heeft duizenden oerbeelden in diverse culturen ontwikkeld. Deze oerbeelden kunnen tot een klein aantal archetypen worden teruggebracht. Denk maar aan de Heks, de Draak, de Rivier, de Maagd, de Duivel, de Held, de Moeder, de Koning etc. Ook de Enneagrammen zijn archetypes, evenals de tekens van de dierenriem en afbeeldingen van de Tarot. Jean Bolen schreef jaren geleden al haar succesvolle boeken ‘Godinnen in elke vrouw’ en ‘Goden in elke man’. En in oude culturen, bijvoorbeeld bij de Grieken en de Hindoes vervulden de Goden de rol van de archetypes. Demeter als moedergodin, Zeus als vader en leider, Aphrodite als godin van de liefde. Je riep ze aan, vereerde ze, als je ze nodig had. 

Ik ben zelf een fan van Carolyn Myss, Jean Bolen, Jean Houston en Carol Pearson. Deze Jungiaans geschoolde Amerikaanse auteurs hebben het werk van Jung op eigen wijze opgepakt en uitgewerkt.

De indeling van 12 archetypes die Carol Pearson ontwikkelde, is voor mijn werk behulpzaam. Haar theorie ('Awakening the hero within' and 'What Story are you Living?' ) biedt een helder en goed doordacht overzicht en onderzoekmodel en bevat zelfs een assessment-tool en een zelfonderzoeksmethode. Carol Pearson heeft haar indeling ook uitgewerkt voor merkontwikkeling en branding in het boek ‘The Hero and the Outlaw’.

Hoe kunnen archetypes helpen bij het creëren van een onweerstaanbaar verhaal?
Beschouw ze als karakters die een bepaald oerplot leven, personificaties van herkenbare  en universele drijfveren. Mist jouw karakter archetypische trekken, dan kun je er vergif op innemen, dat het verhaal blijft rammelen.
En ja, ook een bedrijf ( dat een verhaal wil vertellen) heeft een identiteit, drijfveren en karaktertrekken. Alles wat bestaat, alles wat leeft, heeft nu eenmaal wezenskenmerken. En deze kenmerken zijn - als het goed is - archetypisch. In de diepte gaat alles op elkaar lijken.

Het onderzoek naar 'hoe creëer ik een mythe' begint met de vraag met welke 3 van de 12 archetypes is de meeste verwantschap of is van toepassing op mijn hoofdpersoon? En welke van de drie springt het meest in het oog? Kijk dan welk oerplot daaraan is verbonden  en wat dat betekent voor de spanningsopbouw in je verhaal.

Dit zijn de 12 archetypes:

Het Onbevangen Kind is vol vertrouwen, puur, loyaal en optimistisch. Het wil graag een gevoel van veiligheid behouden en is blijvend op zoek naar het verloren gegane paradijs. Valkuil is naïviteit en een gebrek aan realisme. Schaduw: niet willen groeien en ontkenning.

Oerplot: de hoofdpersoon begint aan een wonderbaarlijk of nieuw avontuur en transformeert in een ander archetype, of is de side kick van een ander figuur.

Verhalen: Alice in Wonderland, La Vita e Bella

Het Weeskind is realistisch en no-nonsense. Het voelt zich - na de val uit het paradijs - eenzaam, miskend, wellicht geëxploiteerd. Maar deze ervaring heeft gezorgd voor het vermogen hard te werken, realisme en empathie. 

Valkuil is slachtofferschap en anderen altijd de schuld van alles geven. Schaduw: op allerlei manieren aandacht opeisen, erbij willen horen en cynisme.

Oerplot: de hoofdpersoon heeft te maken gehad met verraad, verlies of traumatische gebeurtenis en moet dat zien te overleven. 

Verhalen: Het lelijke jonge Eendje, My fair Lady, Assepoester.

De Strijder kan voor zichzelf opkomen en toont moed, discipline en vastberadenheid. De held strijdt voor wat er werkelijk toe doet en heeft een hekel aan zwakte en machteloosheid. 

Valkuil is alles als een strijd zien. 

Schaduw: in een eeuwige strijd verwikkeld blijven.

Oerplot: Het typische oorlogsplot waarin het gaat om winnen of verliezen. De held moet daarvoor een groot obstakel overwinnen. En het is erop of eronder.

Verhalen: Heracles, Superman, De Amazones

De Voedster, (ook wel de Moeder) zorgt en helpt anderen, toont compassie en heeft een groot gevoel van generositeit. Heeft een hekel aan egoïsme en onverschilligheid. 

Valkuil is zich altijd maar wegcijferen. Schaduw: compulsief betuttelen, claimen en martelaarschap.

Oerplot: Een genereus persoon laat zien dat anderen helpen een wezenlijk verschil kan maken.

Verhalen: Mary Poppins, Demeter, Moeder Theresa

De Avonturier is op zoek naar een ander, beter leven en vertrekt uit de vertrouwde omgeving. Ambitieus en autonoom zoekt hij zijn eigen weg. Valkuil is altijd maar op zoek zijn en onrealistische doelen stellen. Schaduw: eeuwige, onrustige zoeker.

Oerplot: De avonturier laat een saaie of onbevredigende situatie achter zich en begint aan een innerlijk of fysieke reis. Uiteindelijk vindt hij wel of niet waar hij naar op zoek was.

Verhalen: Into the Wild, De Alchemist, Arthur Legende

De Rebel wil alles veranderen en op zijn kop zetten. Streeft naar de metamorfose. Hij is bereid zichzelf in de  strijd te gooien, ook al moet hij dat met de dood bekopen. 

Valkuil is obsessief gedrag, criminaliteit en gewelddadigheid. Schaduw: zelfvernietiging.

Oerplot: De hoofdpersoon ondergaat al of niet vrijwillig het proces van loslaten van bezittingen, gewoontes, relaties met als doel verandering te bewerkstelligen. Dat kan goed of slecht aflopen.

Verhalen: De mythe van Inanna, het verhaal van Job, Dionysos, IS-strijders

De Geliefde wil zich ten diepste verbinden en het hart openstellen voor de ander. Laat toewijding en passie zien en is als de dood de liefde te verliezen. Valkuil is de verslaving aan liefde, seks en genot. En geen nee kunnen zeggen. Schaduwplot: verslaafd, jaloers ten onder gaan.

Oerplot: twee geliefden willen bij elkaar zijn maar externe factoren belemmeren dat. 

Verhalen: Eros en Psyche, Romeo en Julia, Don Juan

De Kunstenaar wil een nieuwe werkelijkheid creëren en de wereld mooier achterlaten dan hij is. Talenten: creativiteit, originaliteit, vakmanschap, gedrevenheid. Angst voor mislukking is groot. Schaduwplot: obsessief en rusteloos en nooit iets afmaken.

Oerplot: een artiest, innovator die tegen de heersende moraal (verdrukking)  in een manier moet vinden om zijn creatieve visie tot uitdrukking te brengen en daar waardering voor moet zien te vinden.

verhalen: Amadeus, The Color Purple, Walk the Line

De Koning(in) is de meester over zijn of haar rijk (het innerlijk rijk) en manifesteert zich in volle kracht. Hij streeft naar harmonie en voorspoed. Is competent en voelt zich verantwoordelijk. Angst voor chaos en controleverlies.  Schaduw: de tiran of de controlfreak.

Oerplot: De verantwoordelijkheid nemen een land, groep, familie (waar chaos, wanbeleid of armoede heerst) te besturen en dat kan goed of slecht aflopen.

Verhalen: The Lion King, Elizabeth, King Arthur, King Lear, Macbeth, The Kings Speech

De Wijze is op zoek naar de waarheid en wil inzichten en kennis verwerven. Bezit kennis en wijsheid en ironie. Het gaat om studie, begrip en transcendentie. Grote angst is dat alles een illusie blijkt te zijn of ongelijk te hebben. Schaduwplot: koud, rationeel, veroordelend en dogmatisch zijn.

Oerplot: het verhaal begint met een mysterie of raadsel (wetenschappelijk, historisch, een moord) dan komt de Wijze die het probleem probeert op te lossen. 

Verhalen: Sherlock Holmes, A Beautiful Mind, Boeddha

De Magiër beschikt over een grote innerlijke en spirituele kracht, een helder visie en houdt verbinding met het hogere. Kracht om te helen, te transformeren. Maakt gebruik van magie en synchroniciteit. Angst voor het negatieve en de macht over het kwaad verliezen. Schaduwplot: duivelskunstenaar.

Oerplot: Iets is er mis, er is een ziekte of iets moet worden geheeld. De Magiër transformeert en heelt, maar blijft graag aan de zijlijn omdat hij zelf geïnspireerd wil blijven.

Verhalen: Merlijn de tovenaar, Harry Potter, Voldemort, de heldin in Chocolat, Wizard of Oz, Jezus

De Nar is de levenskunstenaar. Hij is onthecht en vrij, geniet van het leven. Hij is de geestkracht (humor)  zelf en spiegelt de dwaasheid van het leven. Hij leeft in het moment en verlicht het pad. Angst voor levensloosheid en apathie. Schaduwplot: spelletjes blijven spelen en het leven nooit serieus nemen.

Oerplot: komisch of ontregelend plot waarin het hoofdkarakter dommig is of grappen maakt over anderen

Verhalen: Laurel and Hardy, trickster stories, Nasrudin, absurde verhaaltjes, The Office, Jiskefet

Icoontjes van Bert Stegeman : kijk op Bertkunstopdekaart.nl