Niets nieuws onder de zon

Hoe te dealen met schrijfblokkades en perfectionisme

Er bestaat een hardnekkige mythe over creativiteit. Die mythe vertelt ons dat schrijvers, creatieven, acteurs (en alle andere kunstenaars) hun creaties tot stand brengen vanuit een rijk persoonlijk en diep gevoelsleven. En dat zij op wonderbaarlijke wijze in staat zijn authentieke volstrekt originele boeken, verhalen, vertoningen tot stand te brengen. De kunstenaar/schrijver/acteur is in deze mythe geniaal, uniek, een beetje gek of gestoord en zijn creaties zijn de allerindividueelste uitingen van een onpeilbare diepzinnigheid.

Weet, beste lezer, dat dit een romantische en ouderwetse opvatting is.

Voor degene onder u die nog geloofde in deze mythe is het misschien een grote deceptie. Maar wellicht is het ook bevrijdend te weten dat je geen perfectie en originaliteit na hoeft te streven. Je kunt gewoon beginnen. Beginnen met een ideetje en daar weer op reageren en dan kijken wat er gebeurt in je hoofd of in je hart. Dat werkt altijd, of het nu om verhalen, liedjes, filmscripts of wat dan ook gaat.

Gewoon beginnen en wat voorzetjes doen helpt om de drempel te verlagen, blokkades te slechten en het besef wakker te maken dat je kunt putten uit een bron die voor iedereen beschikbaar is, als je vooral maar niet je best doet.

Ook al denk, hoop en streef je er naar iets origineels en geniaals te creëren, weet dat au fond alles al een keer verteld, vertoond, geproduceerd en gemaakt is. 
Er is niets nieuws onder de zon.

Oerstructuur

Hoe zit dat? Wat is creativiteit? Hoe verzinnen we onze verhalen? Waar komen ze vandaan? Zweven ze door de lucht, bewaren we ze in onze ziel? Er zijn honderdduizenden verhalen en boeken en films die allemaal anders zijn, met verschillende plotlijntjes, karakters, wendingen en eindes. Maar als je goed kijkt, gaan ze in de diepte op elkaar lijken. Het is net als met ons mensen. Uiterlijk zijn we allemaal compleet verschillend en volstrekt origineel. Er zijn 7 miljard unieke gezichten en unieke stories; en toch, hoe dieper we graven hoe meer we op elkaar gaan lijken. Ga maar na: als je twee harten naast elkaar op tafel legt zijn die al moeilijker van elkaar te onderscheiden.  Dat geldt helemaal voor onze lichaamscellen en moleculen. En ons DNA is zo’n beetje voor 99% identiek.

Zo is het ook met verhalen. Een bloemperk vol bonte bloemen in soorten, kleuren en maten. Ze geuren anders, maar als je via hun bloemkroon langs de stengel naar beneden zou kruipen dat zie je dat ze hun voedsel halen uit dezelfde aarde. 

Cyclische trip

Als we dieper graven betreden we de wereld van de archetypes. Daar treffen we oerbeelden aan en motieven en vormen die in ons collectieve onderbewuste zitten en overal ter wereld zomaar plotseling in herkenbare vormen opduiken. We herkennen het. De verschijningsvorm is uniek maar tegelijk universeel. Een paradox.

Joseph Campbell legt ons uit dat de verhalen die wij vertellen en schrijven allemaal variaties zijn op maar een oeroud thema; de mens die wordt voortgedreven door zijn wil en zijn diepste verlangen om de schat, de graal, de moordenaar, de geliefde, het elixer, de waarheid, de rust of God te vinden, maar in dit verlangen wordt gefrustreerd. Die frustratie of dat dilemma zorgt ervoor dat hij in actie komt, een reis aanvaardt (innerlijk of uiterlijk) en allerlei moeilijkheden het hoofd moet zien te bieden. Vaak moet hij tijdens zijn reis door de metaforische hel, maar uiteindelijk is er een les geleerd en nieuwe inzichten verworven over hoe het leven werkt. Er heeft ontwikkeling plaats gevonden. En ook als het slecht afloopt en de held sterft, dan zijn er toch lessen geleerd en is de gemeenschap verrijkt. Waarmee de reis ten einde is en er weer een nieuw avontuur kan beginnen.

Jatten, sprokkelen, grasduinen

Voor schrijvers en verhalenmakers betekent dit dat alles wat zij tot stand brengen, creëren en bedenken een variatie is op dit oer-gegeven. Er bestaat maar een beperkt aantal dramatische situaties. Dus waarom zou je je best doen iets origineels te verzinnen?

Gewoon beginnen is het beste, een krabbel, een schets, een voorzetje. Pik maar iets uit de krant, borduur voort op een scene die je mooi vindt, beschrijf een gebeurtenis uit je jeugd, begin eens in het hoofd van je buurman, laat hem de straat oplopen en boodschappen doen, schrijf een dialoog tussen twee deelaspecten in jezelf (de perfectionist en het wilde kind bv.). Schrijf een passage uit een boek over, jat gewoon iets, sprokkel, verzamel, grasduin in kranten en leg je oor te luisteren op straat. 
En ga daarop reageren en doorborduren. Gegarandeerd succes. Writers blocks verdwijnen als sneeuw voor de zon. Als we dit soort improvisatiewerk doen ontstaat er iets op moeiteloze wijze.

Streef dus in het begin geen perfectie na, dat kan later altijd nog als je je verhaal gaat bijschaven. Iets bijzonders en kunstzinnigs willen maken is angstaanjagend, zorgt ervoor dat beginnen moeilijk is en het werpt blokkades op. De innerlijke criticus gaat in je oor tetteren dat het niet goed genoeg is.

Het is veel fijner om heel geleidelijk een verhaal in te duiken, gewoon maar ergens een schets te maken, een voorzet te doen en dan verder te gaan. Later komt dat perfectioneren wel.

Grote kans dat je op die manier een ader aanboort die verbonden is met de bron van waaruit wij allen tappen en dat er beelden tevoorschijn komen die wij allemaal herkennen, omdat ze universeel zijn en van alle tijden en van alle mensen.